یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین ابزارهای سیاست اقتصادی، قانون‌های مالیاتی هستند. مالیات نه‌تنها به‌عنوان یکی از منابع اقتصادی دولت بشمار می‌رود بلکه دولت‌ها می‌توانند با استفاده از قانون مالیات‌های مستقیم سیاست‌های اقتصادی خود را در جهت پخش عادلانه درآمد بین طبقات مختلف جامعه و حمایت از قشرهای آسیب‌پذیر جامعه نقش مهمی را ایفا کند. اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری درمورد این موضوع کسب کنید همراه ما باشید. ما در این مقاله سعی می‌کنیم در مورد قانون مالیات‌های مستقیم و باب‌ها و ماده‌های آن صحبت کنیم.
قانون مالیات‌های مستقیم چیست؟
دولت‌ها برای‌اینکه بتوانند مخارج کشور را تأمین کنند از راه‌های گوناگونی درآمد کسب می‌کنند که یکی از مهم‌ترین آنها مالیات است. در واقع کسانی که در یک کشور زندگی می‌کنند و درآمد کسب می‌کنند باید بخشی از سود کسب شده خود را به کشوری که در آن زندگی می‌کنند پرداخت کنند چون دولت ابزار و امکانات مورد نیاز برای کسب سود مردم را فراهم می‌کند. قانون مالیات‌های مستقیم به مالیات‌های مربوط می‌شود که به‌صورت مستقیم از درآمد و ثروت افراد گرفته می‌شود. هر دولتی با توجه به سیاست‌های اقتصادی خود و حمایت‌های خود نسبت به قشر ضعیف جامعه تا سقف مشخصی را مشمول معافیت مالیاتی می‌کند و بالاتر از این سقف را مشمول مالیات محاسبه می‌کند. قوانین مالیاتی در کشور ایران به دو دسته اصلی قوانین مالیاتی غیرمستقیم و قوانین مالیاتی مستقیم تقسیم می‌شوند، که ما در این مقاله به توضیح قوانین مالیاتی مستقیم می‌پردازیم.
انواع مالیات های مستقیم
مالیات‌های مستقیم به دو دسته اصلی مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی تقسیم می‌شود و در ادامه به توضیح هرکدام می‌پردازیم.
مالیات بر درآمد
این نوع مالیات توسط دولت‌ها بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی وضع می‌شود بر اساس این قانون تمامی اشخاص وظیفه دارند هرساله میزان درآمد خود را به نهادهای قانونی اعلام کنند دولت نیز موظف است مالیات را از بخش درآمد قابل مالیات گیری دریافت کند. نرخ مالیات بر درآمد با توجه به میزان درآمد شخص بستگی دارد و متغیر است مالیات بر درآمد خود به دسته های مختلفی تقسیم می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
مالیات بر درآمد کشاورزی: مشاغلی که در زمینه کشاورزی مشغول به کار هستند موظف به پرداخت مالیات بر درآمد کشاورزی هستند. مثل دام‌پروری، دامداری، پرورش زنبور عسل، ماهیگیری و پرورش ماهی. این دسته طبق قانون جزء مشمول معافیت مالیاتی محسوب می‌شوند.
مالیات بر درآمد حقوق: مالیات بر درآمد حقوق به درآمدی تعلق می‌گیرد که یک شخص حقیقی در ازای ارائه خدمت به اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر به‌صورت نقدی و غیرنقدی دریافت می‌کند. این مالیات تکلیفی و مستقیم است تکلیفی به این معنی است که کارفرما موظف به پرداخت آن است و مستقیم یعنی این‌که مالیات مستقیم از درآمد اشخاص دریافت می‌شود.
مالیات بر درآمد مشاغل: براساس این مالیات هر شخصی که به یک شغل تجاری مشغول است باید میزان مشخصی از درآمد خود را به‌عنوان مالیات پرداخت کند.
مالیات بر درآمد اتفاقی: این نوع مالیات شامل درآمدهای اتفاقی از پیش تعیین نشده می‌باشد مثل جایزه و معاملات بلاعوض.
مالیات بر درآمد املاک: درآمدی که شخص از اجاره دادن ملک کسب می‌کند مشمول پرداخت این نوع مالیات است.
پیشنهاد مطالعه: راهنمای تحصیل در رشته حسابداری
مالیات بر دارایی
این نوع مالیات همان‌طوری‌که از اسمش پیداست مالیات بر دارایی و ثروت خالص است. دولت برای محاسبه مالیات بر دارایی افراد گزارش کاملی از تمام دارایی افراد از جمله وجه نقد، خودرو، اوراق قرضه، ملک و غیره دارد. درصورتی‌که میزان دارایی این اشخاص بیش از حد معمول باشد آنها باید به دولت مالیات پرداخت کنند این نوع مالیات علاوه‌بر تأمین بودجه دولت فاصله طبقاتی بین افراد جامعه را هم کاهش می‌دهد مالیات بر دارایی هم به دسته‌های دیگر تقسیم می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
مالیات بر ارث: اموال فرد متوفی پس‌از فوت وی طبق قانون به وراث تعلق می‌گیرد اما تا وقتی‌که مالیات آن پرداخت نشود سند بنام وراث انتقال داده نمی‌شود. به مالیاتی که دولت بابت ارث از وراث دریافت می‌کند مالیات بر ارث نام دارد.
مالیات بر حق تمبر: دولت برای رسمی کردن نامه‌ها و اسناد از یک تمبر استفاده می‌کند و این تمبر به نوعی مالیات است.
باب‌ها و ماده های قانون مالیات های مستقیم
قانون مالیات مستقیم باب های مختلفی دارد که ماده های این قانون در این باب ها تقسیم شده اند. در حال حاضر 5 باب برای قانون مالیات های مستقیم وجود دارد و ادامه این باب ها و ماده ها را برای شما شرح می دهیم.
مشمولان مالیات قانون مالیات های مستقیم (باب اول)
باب اول قانون مالیات های مستقیم شامل 2 ماده است. در این باب به معافیت مالیاتی پرداخت‌شده است.
ماده 1: اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات مستقیم هستند:
- همه اشخاص حقوقی و حقیقی در خارج یا داخل کشور که در ایران دارای اموال یا املاک هستند.
- همه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران که در داخل یا خارج کشور درآمدی کسب می‌کنند.
- همه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم خارج برای درآمدی که در ایران کسب می‌کنند.
ماده 2: اشخاص زیر معافیت از مالیات مستقیم هستند:
- وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی
- همه دستگاه‌هایی که دولت بودجه آنها را تأمین می‌کنند.
- شهرداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها
مالیات بر دارایی قانون مالیات های مستقیم (باب دوم)
این باب از قانون دارای چند فصل مختلف است که شامل موارد زیر است:
- فصل اول: مالیات سالیانه املاک (مواد قانونی 3 تا 9)
- فصل دوم: مواد قانونی 10 و 11
- فصل سوم: مالیات بر اراضی بایر (مواد قانونی 12 تا 16)
- فصل چهارم: مالیات بر ارث (مواد قانونی 17 تا 43)
- فصل پنجم: مالیات حق تمبر (مواد قانونی 44 تا 51)
مالیات بر درآمد قانون مالیات های مستقیم (باب سوم)
این باب دارای 7 فصل است که شامل موارد زیر است:
- فصل اول: مالیات بر درآمد املاک (مواد قانونی 52 تا 80)
- فصل دوم: مالیات بر درآمد کشاورزی (ماده قانونی 81)
- فصل سوم: مواد قانونی 82 تا 92
- فصل چهارم: مالیات بر درآمد مشاغل (مواد قانونی 93 الی 104)
- فصل پنجم: مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (مواد قانونی 105 تا 118)
- فصل ششم: مالیات درآمد اتفاقی (مواد قانونی 119 تا 128)
- فصل هفتم: مالیات بر درآمد ناشی از منابع مختلف (مواد قانونی 129 تا 131)
مقررات مختلف قانون مالیات های مستقیم (باب چهارم)
باب چهارم قانون مالیات های مستقیم شامل مقررات متفرقه می شود. این باب نیز شامل 9 فصل، به شرح زیر است:
- فصل اول: معافیت ها (مواد قانونی 132 تا 146)
- فصل دوم: هزینه های قابل‌قبول و استهلاک (مواد قانونی 147 تا 151)
- فصل سوم: قرائن و ضرایب مالیاتی (مواد قانونی 152 تا 154)
- فصل چهارم: مقررات عمومی (مواد قانونی 155 تا 176)
- فصل پنجم: وظایف مودیان (مواد قانونی 177 تا 181)
- فصل ششم: وظایف اشخاص ثالث (مواد قانونی 182 تا 188)
- فصل هفتم: تشویقات و جرائم (مواد قانونی 189 تا 202)
- فصل هشتم: ابلاغ (مواد قانونی 203 تا 209)
- فصل نهم: وصول مالیات (مواد قانونی 210 تا 218)
سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالیات های مستقیم (باب پنجم)
در ای باب که شامل 6 فصل است هم به سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی پرداخته‌شده است:
- فصل اول: مراجع تشخیص مالیات و وظایف و اختیارات آنها (مواد قانونی 219 تا 235)
- فصل دوم: ترتیب رسیدگی (مواد قانونی 236 تا 243)
- فصل سوم: مرجع حل اختلاف مالیاتی (مواد قانونی 255 تا 251)
- فصل چهارم: شورای عالی مالیاتی و وظایف و اختیارات آنها (مواد قانونی 252 تا 259)
- فصل پنجم: هیئت عالی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آنها (مواد قانونی 261 تا 262)
- فصل ششم: دادستانی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آنها (مواد قانونی 263 تا 282)
مشاغل بند الف ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم
- دارندگان کارت بازرگانی و کلیه واردکنندگان و صادرکنندگان.
- صاحبان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی که برای آنها جواز تأسیس و پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه ذی‌ربط صادرشده یا می‌شود.
- بهره برداران معادن.
- صاحبان مؤسسه‌های حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره‌ای، انفورماتیک، رایانه‌ای اعم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و طراحی سیستم و حسابداران رسمی.
- صاحبان مراکز آموزشی و پرورشی، آموزشگاه‌های آزاد، مدارس غیرانتفاعی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی.
- صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها و خانه‌های سالمندان
- صاحبان متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر.
- بنکداران، عمده‌فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها.
- نمایندگان مؤسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی.
- صاحبان مؤسسات حمل‌ونقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری.
- صاحبان مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور.
- صاحبان مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی.
مشاغل بند ب ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم
- صاحبان کارگاه‌های صنعتی.
- صاحبان مشاغل ساختمانی، تأسیسات فنی و صنعتی، نقشه‌کشی، نقشه‌برداری، محاسبات فنی و نظارت.
- چاپخانه‌داران، لیتوگرافی‌ها، ارائه‌دهندگان خدمات چاپ و گرافیست‌ها.
- صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای.
- وکلا، کارشناسان، مترجمان رسمی دادگستری، مشاوران حقوقی و اعضای سازمان‌های نظام مهندسی.
- محققان، پژوهشگران و کارشناسان آزاد که به تهیه و ارائه طرح‌های تحقیقاتی اشتغال دارند.
- دلالان، حق العملکاران، کارگزاران.
- صاحبان مراکز فرهنگی – هنری، فرهنگسراها، کانون‌های حرفه‌ای و انجمن‌های صنفی تخصصی.
- صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی.
- صاحبان مشاغل فیلم‌برداری، دوبلاژ، مونتاژ و سایر خدمات سینمایی.
- پزشکان و دندانپزشکان که دارای مطب هستند و دامپزشکان که به حرفه دامپزشکی اشتغال دارند.
- صاحبان آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌ها، فیزیوتراپی‌ها، سونوگرافی‌ها، الکتروانسفالوگرافی‌ها، سی تی اسکن‌ها، سالن‌های زیبایی و دیگر ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی طبی و غیر طبی، صاحبان داروخانه‌ها اعم از انسانی و دامی، لابراتوارهای دندانسازی، مراکز ترک اعتیاد، مؤسسات ترمیم و کاشت مو، سازندگان اعضای مصنوعی، مراکز بینایی‌سنجی و شنوایی‌سنجی، مشاوره ژنتیک، مشاوره روان‌سنجی و روان‌شناسی، دفاتر خدمات پرستاری، مامایی و مراکز خدمات آمبولانس.
- صاحبان میهمان‌سراها، میهمان‌پذیرها و مسافرخانه‌ها.
- صاحبان تالارهایی پذیرایی، رستوران‌ها، تهیه‌کنندگان غذاهای آماده، ارائه‌دهندگان خدمات پذیرایی و کرایه دهندگان ظروف.
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی.
- صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز و اتوسرویس‌ها.
- صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های اتومبیل و بنگاه‌های معاملات املاک و آژانس‌های کرایه اتومبیل.
- سازندگان و فروشندگان طلا و جواهر.
- عاملان فروش و فروشندگان آهن‌آلات، فروشندگان مصالح ساختمانی دارنده عاملیت مجاز یا توزیع (سیمان، گچ و سایر مصالح ساختمانی)
- صاحبان دفاتر خدمات ارتباطی (دفتر خدمات مشترکین تلفن همراه و آژانس‌های پستی)، صاحبان دفاتر خدمات دولت الکترونیک (پلیس+ ۱۰) و دفاتر خدمات الکترونیک شهر.
- صاحبان جایگاه‌های اختصاصی فرآورده‌های نفتی و گاز (پمپ‌های بنزین و گازوئیل و گاز).
- صاحبان مهدهای کودک و پیش‌دبستانی.
- ناشران و صاحبان مؤسسات انتشاراتی.
- صاحبان دفاتر خدمات پیک موتوری.
- صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی.
- شیرینی‌فروشان و قنادی‌های دارای کارگاه.
- صاحبان کارگاه‌های تولیدی نان‌های حجیم، فانتزی و صنعتی.
قانون مالیات‌های مستقیم چگونه تدوین می‌شود؟
اولین قدم‌ها برای تدوین قانون مالیاتی در قانون اساسی به دوران مشروطه مربوط می‌شود و اولین قوانین در سال ۱۳۴۵ تصویب شدند. تا به امروز تغییرات بسیاری داشته‌اند و هرچند وقت یک‌بار مورد ارزیابی و ویرایش قرار می‌گیرند. تدوین قوانین مالیات مستقیم از جنبه‌های مختلف اهمیت دارد از یک طرف این قوانین یک چارچوب امن برای تأمین منابع مالی دولت هستند و از طرف دیگر باعث سازمان‌دهی امور اقتصادی می‌شوند و به‌صورت کلی هدف اصلی قانون مالیات‌های مستقیم رشد اقتصادی کشور است البته باید به دیگر اهداف این قانون مثل تقسیم ثروت بین طبقات مختلف جامعه هم توجه داشته باشیم.
پیشنهاد مطالعه: تاریخچه علم حسابداری
نکات مهم در مورد قانون مالیات‌های مستقیم
- طبق ماده ۱۴۵ قانون مالیات‌های مستقیم مالیاتی به اوراق مشارکت و سود سپرده بانکی تعلق نمی‌گیرد.
- همچنین مالیاتی به بهره توزیعی سهام در سطح افراد حقیقی تعلق نمی‌گیرد.
- مالیات بر درآمد افراد حقیقی به‌صورت پایه‌های جداگانه گرفته می‌شود.
- نرخی که دولت در ایران مالیات دریافت می‌کند نسبت‌به دیگر کشورها کم‌تر است.
کلام آخر
ما در این مقاله سعی کردیم شما رو به‌صورت کامل با قانون مالیات‌های مستقیم آشنا کنیم. به‌صورت کلی می‌توان گفت هدف اصلی قانون مالیات‌های مستقیم رشد اقتصادی کشور است البته نباید به دیگر اهداف این قانون مثل تقسیم ثروت بین طبقات مختلف جامعه هم بی‌توجه باشیم.
